ચણા - વાવણીથી કાપણી સુધીની માહિતી

પાક આયોજન

1. પ્રમાણિત અને સારી ગુણવત્તા માટે સારી અંકુરણ ક્ષમતાવાળા બીજનો ઉપયોગ કરવો.
2. ચણાને નીચે આપેલ પાકને આ પ્રમાણમાંમાં વાવવા. ચણા અને કસુંબી 6 : 2 ના પ્રમાણમાં અથવા ચણા અને રાયડો 6 : 2 ના પ્રમાણમાં/ ચણા અને અળસી 6 : 4 ના પ્રમાણમાં/ ચણા અને સુરજમુખી 6 : 4 ની માત્રામાં
વાવણી તકનિક

જમીનની તૈયારી

1. ચણા માટે સારા નિતારવાળી જમીન ઉપયુક્ત છે. જમીનની તૈયારી માટે જમીનની તૈયારી માટે 1 વાર ઊંડી ખેડ કરી પછી 1 થી 2 બાર કરબ વડે ખેડ કરવી. ત્યારબાદ સમાર મારી જમીન સમતલ કરવી.

જાતો

દાહોદ પીળા:  પાકવાના દિવસો:  115: 120,સરેરાશ ઉત્પાદન:  1804 કીગ્રા / હેક્ટર, મધ્યમ મોડી પાકતી, પિયત વિસ્તાર માટે અનુકુળ જાત.

દેશી જાત: ગુજરાત ચણા: 1 સમગ્ર ગુજરાત માટે અને ગુજરાત ચણા: 2 ભાલ વિસ્તાર માટે ભલામણ કરવામાં આવેલ છે.

ગુજ. ચણા: 2:  પાકવાના દિવસો:  90-95, સરેરાશ ઉત્પાદન 1300 કિગ્રા / હે., ચાફાની સરખામણીઍ સુકારા સામે ઑછુ પ્રતિકારક અને વધારે ઉત્પાદન આપતી જાત.

ગુજ. ચણા: 1:  પાકવાના દિવસો:  દિવસો:  100: 115,  સરેરાશ ઉત્પાદન: 2335 કીગ્રા / હે.મધ્યમ  મોડી પાકતી,  પિયત અને બિન પિયત વિસ્તાર માટે અનુકુળ.

બીજ માવજત

બીજને વાવતાં પહેલા 3-4 ગ્રામ થાયરમ/1 કિલો બીજ પ્રમાણે અને ત્યારબાદ રાઈઝોબિયમ કલ્ચર 250 ગ્રામ/10 કિલો બીજ પ્રમાણે પટ આપી વાવેતર કરવું.

બીજને રાયઝોબિયમ કલ્ચર@250ગ્રામ/10 કિલો બીજ પ્રમાણે પટ આપવાથી પ્રતિ એકર 34-44 કિલો નાઇટ્રોજન સ્થિરીકરણ થાય છે.

બીજ ઉપર વાવણીના અગાઉ વ્રુધી પ્રેરક (સીડસેલ) નું 5-10 ગ્રામ પ્રતિ કિલો બીજ પ્રમાણે પટ આપવાથી મૂળ અને ડાળીઓ ના ઝડપી વિકાસ થાય છે॰

સારા અંકુરણ માટે 1 kg બીજને 20gm CaCl2/Ltr પાણીવાળા 650ml દ્રાવણમાં 4 કલાક બોળી રાખી સુકવવા.

વાવણી

બિનપિયત પાકના સારા વિકાસ માટે ગુજરાત ચણા-2 ની વાવણી ઓક્ટોબરના બીજા અઠવાડિયે 10-15cm ઊંડાઈયે પૂરતા ભેજે કરવી.બીજદર-30-32kg/એકર
પિયત પાકના સારા વિકાસ માટે ગુજ ચણા-1ની વાવણી 15ઓક્ટોબર-15નવેમ્બર દરમિયાન ઠંડીની શરુવાત થયે 30-45cmના અંતરે કરવી.બીજદર:24kg/એકર

નીંદણ નિયંત્રણ

નીંદણ નિયંત્રણ માટે વાવણી પછી તરત પાક ઉગ્યા પહેલા પેન્ડીમિથેલીન30EC(સ્ટોમ્પ,ટાટાપેનીડા)@1.3Ltr/એકર/200Ltr પાણીમાં નાખી છાંટો
અન્ય કૃષિ ક્રિયાઓ
વાવણીના એક અઠવાડીયા બાદ યોગ્ય અંતર રાખી પારવણી કરવી અને ખાલા પુરવા.
વાવણીના 30 દિવસ બાદ છોડ ની ઉપરની ટોચ કાપવી.

પાક પોષણ
દેશી ખાતર
સારા વિકાસ માટે જમીન ની તૈયારી વખતે હળથી ખેડ કર્યા બાદ આડી ઊભી 1 - 2 વાર કરબ વડે ખેડ કરવી અને 4-5 ટન કંપોસ્ટ તથા છાણિયું ખાતર નાખો.
રાસાયણિક ખાતર
બિન પિયત પાકમાં સારા વિકાસ માટે પાયામાં 8 kg નાઇટ્રોજન (17 kg યુરિયા અથવા 39 kg એમોનિયમ સલ્ફેટ) / એકર વાવણી સમયે આપો.

પિયત ચણામાં સારા વિકાસ માટે પાયામાં ખાતર તરીકે એકરે 40 કિલો DAP વાવણી પહેલા ચાસમાં આપવું અથવા બીજ તથા ખાતર એકસાથે આપવું.
વધુ પડતું નાઇટ્રોજનયુક્ત ખાતર આપવાથી વાનસ્પતિક વૃદ્ધિ વધુ થાય છે અને ઉત્પાદન ઘટે છે,ખોટો ખર્ચ નિવારવા પૂર્તિ ખાતરો ના આપવા
પાણીમાં દ્રાવ્ય ખાતરોનો છંટકાવ
સારા વિકાસ માટે વાવણીના 15 થી 20 દિવસ બાદ પાન પીળા પડે તો પાણીમાં દ્રાવ્ય NPK 19-19-19 @5 ગ્રામ/લિટર પાણી મુજબ છાંટો.
ફૂલ અને શીંગના સારા વિકાસ માટે ફૂલ અને શીંગ અવસ્થાએ પાણીમાં દ્રાવ્ય NPK 19-19-19 @5 ગ્રામ/લિટર મુજબ અને ફૂલ અને શીંગ વિકાસ અવસ્થાએ પાણીમાં દ્રાવ્ય NPK 0-52-34 @5 ગ્રામ/લિટર પાણી મુજબ છાંટો.
પોષક તત્વોની ઉણપ
ચણામાં જસતની ઉણપના લક્ષણો 50-60 દિવસ બાદ દેખાય છે. તેનાથી થડના પાન પીળા પડી સુકાય છે. ઝીંકની ઉણપના લક્ષણો દેખાતા ઝીંક EDTA (ચિલેટેડ, Zn 12% EDTA) 100 ગ્રામ/એકર 200 લિટર પાણી માં ભેળવી છાંટો.

પિયત વ્યવસ્થા
1. ચણા માં સામાન્ય રીતે એક કે બે પિયત ની જરૂર પડે છે. વધુ સિંચાઇ થી પાકનો વિકાસ વધુ થાય છે અને રોગ અને જીવાણુનો ઉપદ્રવ પણ વધે છે.
2. જો એક જ સિચાઈ ની સુવિધા હોય તો ફૂલ અવસ્થાએ એટલે એક વાવણીના 40 થી 45 દિવસે આપવું. આ પિયતની કટોકટીની અવસ્થા છે.
3. હલ્કી જમીન માં 2 પિયત ની સગવડ હોય તો પહેલું પિયત 40 થી 45 દિવસે અને બીજું 60-65 દિવસે આપવું.
ક્રાંતિક અવસ્થા
1. ફૂલ આવ્યા પહેલા અથવા વાવણીના લગભગ 40-45 દિવસ બાદ.
2. હલ્કી જમીનમાં વાવણીના 40-45 દિવસે અને બીજી 60-65 દિવસે

જીવાત નિયંત્રણ

ઊધઈ

ઊધઈ નો ઉપદ્રવ રેતાળ જમીન માં વધુ જોવા મળે છે. તે મૂળ અને જમીન નજીક થડને ખાય છે જેથી છોડ પીળા પડી સુકાય છે. ઊભા પાકમાં ઉપદ્રવ જણાય તો ક્લોરપાયરીફોસ20EC (ટ્રેકડેન, ફોર્સ, ટાફાબાન) 2 લિટર અથવા 500 મિલી ફીપ્રોનીલ 5%SC (રેજંટ, સલ્વો) પિયતના પાણી સાથે 1 એકરમાં આપવી અથવા 150gm ફિપ્રોનિલ + ઇમિડાક્લોપરીડ80WG (લેસેટા)/એકર/250Ltrપાણી મુજબ મૂળવિસ્તારમાં આપવી.

કાતરા

કાતરા દિવસે જમીનમાં સંતાઈ રાત્રે નુકસાન કરે છે. નિયંત્રણ માટે ક્લોરપાયરીફોસ20EC (ટ્રેકડેન, ફોર્સ, ટાફાબાન) 2 લિટર અથવા 500 મિલી ફીપ્રોનીલ 5%SC (રેજંટ, સલ્વો) પિયતના પાણી સાથે 1 એકરમાં આપવી અથવા 150gm ફિપ્રોનિલ + ઇમિડાક્લોપરીડ80WG (લેસેટા)/એકર/250Ltrપાણી મુજબ મૂળવિસ્તારમાં આપવી.

મોલોમશી

મોલોમશી પાન માથી રસ ચૂસે છે. મોલોમશી ઓછી હોય તો કેતકીનો રસ @350ml/15Ltr પાણી મુજબ છાંટો. વધુ હોય તો ઈમીડાક્લોપ્રિડ(કાન્ફીડોર,ટાટામીડા)@3ml/10Ltr પાણી કે થાયોમેથોક્ઝામ (એક્તારા/અનંત)@4gm/10Ltr પાણી અથવા એસિફેટ50% + ઇમિડાક્લોપ્રીડે1.8SC (લાન્સરગોલ્ડ) @50gm/15Ltr પાણી અથવા ફ્લોકેમિડ (ઉલાલા) @6ml/15Ltr પાણી મુજબ છાંટો.

પોપટા કોરી ખાનાર ઇયળ

આ જીવાતનું ફૂદું પીળાશ પડતાં બદામી રંગનું હોય છે. ઇયળો ઘણા રંગોમાં જોવા મળે છે પરંતુ ખાસ કરીને લીલા અથવા ભૂરા રંગની અને શરીરની બાજુમાં કાળાશ પડતી રાખોડી રંગની લીટીઓવાળી હોય છે. લીલી ઇયળ અતિશય ખાઉધરી અને બહુભોજી હોય છે. પોપટા કે શિંગોમાં કાણું પાડી શરીરનો ભાગ અડધો ભાગ શિંગોમાં દાખલ કરી ખોરાક લેતી હોય છે. ઇયળ અવસ્થા લગભગ 12 થી 20 દિવસ ની હોય છે તે દરમિયાન ઘણી જ શિંગોમાં કાણાં કરી દે છે. નિયંત્રણ માટે નીચે મુજબ ના ઉપાયો કરવા.

• લીલી ઇયળ પૂર્ણ વિકસિત થયા બાદ જમીનમાં કોશેટા બનાવે છે. આથી પાકની કાપણી બાદ ખેતરમાં ઊંડી ખેડ કરવી. આથી કોશેટા બહાર આવતા પક્ષીઓ અને સૂર્યપ્રકાશની ગરમીથી તેનો નાશ થાય છે.
• શેઢાપાળા પર રહેલ નીંદણ પર ઇયળ નભે છે માટે તેનો નાશ કરવો.
• પ્રકાશપિજર ગોઠવી ફૂદાનો નાશ કરી શકાય.
• 1 એકર માં 40 ની સંખ્યામાં પક્ષીઓને બેસવા માટે T આકાર ના સ્ટેન્ડ ખેતરમાં ઊભા કરવા.
• લીલી ઇયળની ફૂદીને પીળા રંગ પ્રત્યે ઘણું જ આકર્ષણ હોય છે. પાકને ફરતે છૂટાછવાયા ગલગોટા વાવવા અને તેના પર નિયમિત દવાનો છંટકાવ કરવો.

• 1 એકર માં 16 ફેરોમેન ટ્રેપ ગોઠવવા.
• રાસાયણિક નિયંત્રણ માટે, ઇંડોક્ષાકાર્બ14.5SC (સરવાદા/અવાંટ) @5ml + સ્ટિકર (સંદોવિત/અપ્સા80) @6ml/10Ltr પાણી અથવા સ્પીનોસેડ45SC (સ્પીન્ટોર,ટ્રેસર) @7.5ml/15Ltr પાણી અથવા ફિપ્રોનિલ 5SC (રિજેંટ, રેબીડ, ફેક્સ) @ 30ml/15Ltr પાણી અથવા લેમ્ડાસાઈલોહેથ્રિન5EC (કરાટે, સિલ્વા પ્લસ, રીવા 5) @7.5 ml/15Ltr પાણી અથવા થાયોડીકાર્બ 75WP(લાર્વીન, ચેક) @40 ગ્રામ/15 લિટર પાણી મુજબ છાંટો.

લીલા તડતડિયા

લીલા તડતડીયા પાન માથી રસ ચૂસે છે. લીલા તડતડીયા ઓછા હોય તો કેતકીનો રસ @350ml/15Ltr પાણી મુજબ છાંટો. વધુ હોય તો ઈમીડાક્લોપ્રિડ (કાન્ફીડોર,ટાટામીડા) @3ml/10Ltr પાણી કે થાયોમેથોક્ઝામ (એક્તારા/અનંત)@4gm/10Ltr પાણી અથવા એસિફેટ50% + ઇમિડાક્લોપ્રીડે1.8SC (લાન્સરગોલ્ડ) @50gm/15Ltr પાણી અથવા ફ્લોકેમિડ (ઉલાલા) @6ml/15Ltr પાણી મુજબ છાંટો.

સફેદમાખી

સફેદમાખી પાનમાથી રસ ચૂસે છે. જો તે વધુ હોય તો નિયંત્રણ માટે 20gm ડાયફેન્થિયુરોન (પેગાસસ, પજેરો)/15Ltr પાણી અથવા સ્પાઇરોમેસિફેન240SC (ઓબેરોન) @18ml/15Ltr પાણી અથવા એસિફેટ50% + ઇમિડાક્લોપ્રીડ1.8SC (લાન્સરગોલ્ડ) @50gm/15Ltr પાણી અથવા ફ્લોકેમિડ (ઉલાલા) @6ml/15Ltr પાણી પ્રમાણે છાંટો.

પાન કથીરી

પાન કથીરી પાનમાથી રસ ચૂસે છે. નિયંત્રણ માટે ફેનાઝાક્વીન10EC (મેજેસ્ટિક, મેજીસ્ટાર)@25ml/15Ltr પાણી અથવા 20gm ડાયફેન્થિયુરોન (પેગાસસ, પજેરો)/15Ltr પાણી અથવા સ્પાઇરોમેસિફેન240SC (ઓબેરોન) @18ml/15Ltr પાણી અથવા એસિફેટ50% + ઇમિડાક્લોપ્રીડ1.8SC (લાન્સરગોલ્ડ) @50gm/15Ltr પાણી અથવા ફ્લોકેમિડ (ઉલાલા) @6ml/15Ltr પાણી પ્રમાણે છાંટો.

રોગ નિયંત્રણ

ઉગસૂક

ઉગસૂક રોગનો ઉપદ્રવ ઓછો કરવા સારી ગુણવત્તાવાળા,નક્કર અને રોગવિનાના બીજ વાવેતરના ઉપયોગમાં લેવા અને બીજ ફોલિને ભેજવાળી જગ્યાએ ન રાખવા.

ઉગસૂક રોગનો ઉપદ્રવ ઓછો કરવા, 2 ઇંચથી વધારે ઊંડું બીજ વાવવું નહીં, આંતરખેડ વખતે છોડ ને નુકસાન ના થાય તેનું ધ્યાન રાખવું.

ઉગસૂક થી રક્ષણ મેળવવા વાવણી પહેલા 2.5 કિલો ટ્રાઇકોડર્મા વિરડી 50 કિલો સારા કોહવાયેલા છાણિયા ખાતરમાં ભેળવી 1 એકરમાં આપવું.

ગેરૂ

ગેરૂ રોગ માં પાન નીચેની બાજુએ ગેરૂ રંગના અને ઉપર ની બાજુએ પીળા રંગના ટપકા પડે છે. વધુ ઉપદ્રવ હોય તો ડાળિયો સુકાઈ જાય છે. નિયંત્રણ માટે રોગ ની શરૂવાત થતાં જ મેંકોજેબ @25 ગ્રામ/10 લિટર પાણી મુજબ 15 દિવસ ના અંતરે 3 વાર છાંટો. અસરકારક નિયંત્રણ માટે બાઇટરલેટોન25WP (બાયકોર) @30ગ્રામ/15 લિટર પાણી અથવા ક્લોરોથેલોનીલ (કવચ, ડેકોનીલ) @30ml/15Ltr પાણી અથવા ટેબૂકોનાઝોલ250EC (ફોલિકુર, ટોર્ક) @15ml/15Ltr પાણી અથવા કાર્બેંડાઝીમ12%+મેંકોઝેબ63WP (સાફ, કોમ્બીપ્લસ, ડેલમિક્સ) @30gm/15Ltr પાણી મુજબ છાંટો.

મૂળનો કહોવારો

જમીનમાં ભેજનું પ્રમાણ અને ઊંચું તાપમાન તથા વાદળછાયું વાતાવરણ અને ધીમી ગતિએ સતત ઝરમર વરસાદવાળું વાતાવરણ આ રોગને અનુકૂળ આવે છે. મૂળ કાળૂ પડી સડી જાય છે. નિયંત્રણ માટે નીચે મુજબ ઉપાયો કરવા,
• ઉનાળામાં ઊંડી ખેડ કરવી.
• એક મહિના માટે જમીનને 25 માઈક્રોનની પારદર્શક પોલીથીલીન શીટના આવરણ દ્વારા તપાવવી.
• જમીનની તૈયારી વખતે 10 ટન પ્રેસમડ અથવા ટ્રાયકોડર્મા હરજીનીયમ ફૂગની વૃદ્ધિ કરેલ હોય તેવું છાણિયું ખાતર 800 કિલો/એકર મુજબ ચાસ માં આપવું.
• વાવણી માટે રોગમુક્ત બીજ અને ખેતરની પસંદગી કરવી.
• સુકાયેલા છોડને ઉપાડીને તેનો નાશ કરવો.
• દર ત્રણ વર્ષે જુવાર કે દિવેલા સાથે પાક ફેરબદલી કરવી.
• 4 ગ્રામ ટ્રાયકોડર્મા હરજીનીયમ અને 2 ગ્રામ વાઇટાવેક્ષ પ્રતિ કિલો બીજ મુજબ માવજત આપી વાવણી કરવી.
• ઊભા પાકમાં રોગ જણાય તો કાર્બેંડાઝીમ 50WP @15 ગ્રામ / 15 લિટર પાણી મુજબ મૂળ વિસ્તારમાં રેડવું.

કાપણી

પાક 90 થી 115 દિવસમા પાકી જાય છે. મોડી કાપણી કરવાથી પોપટા ખરી પડે છે અને ડાળિયો તૂટી જાય છે જેનાથી ઉત્પાદનમાં નુકસાન થાય છે.
થ્રેશિંગ બાદ દાણા સૂકવી, ઠંડી-સૂકી અને હવાદાર જગ્યાએ સંગ્રહ કરવો અને સંગ્રહ દરમિયાન લાગતી જીવાતોથી બચવા ઉપાય કરવા.
સંગ્રહ પહેલા કોઠીયોની સફાઈ કરી જંતુમુક્ત કરવા તડકામાં સુકવવી. તેના પર લીમડાના તેલનો છંટકાવ કરવો અને ગંધકનો ધુમાડો કરવો.